Analisis: Postula y bira minister ta dos cos separa

Analisis: Postula y bira minister ta dos cos separa

Posted on 02/10/2025 9:28 am AST | Updated on 02/10/2025 9:30 am AST

Scirbi pa Tito Lacle

Awor cu e proceso di formacion di gobierno, of gabinete nobo a yega den e fase di scirbi programa di gobernacion y di screening, porta ta bon pa mi splica kico tabata custumber te cu awor, versus loke e ley nobo di screening ta rekeri. Pasobra keremi, cu e cambionan ta considerable, pa mi no bisa, demasiado. Y ta netamente e cambionan aki, por bien nifica cu e biaha aki, cu candidato cu anteriormente tabata ‘ok’ y a logra bira minister den pasado, kizas, por haya problema. Y otronan cu no tabata minister, tambe por haya nan mes cu reto. Esaki ta simplemente pasobra e proceso awor, compara cu antes, ta mucho mas rigoroso. Y si bo mira so cuanto cos ta envolvi, bo por compronde cu consecuentemente sigur e proceso lo dura mucho mas largo. Por emempel: Si e screening pa formador mes a dura relativamente largo, imagina con mas largo esun pa funcion di minister lo dura. Dus, laga mi cuminsa splica. 

E proceso di screening anterior, tabata menos intensivo, y tabata ensera tres “feitenonderzoek”: 

a. un investigacion di antecedente hudicial (den cua Procurador General ta wak ‘solamente’ si tin casonan completa cu a hiba na condena penal di e candidato);

b. un investigacion relaciona cu seguridad di nos Estado (den cua VDA ta wak solamente den dossier di VDA si tin algo relevante tocante e candidato);

c. un investigacion na e situacion fiscal of di belasting (den cua DIMP ta duna un declaracion “na e momento ey” di e cuenta fiscal of debe di belasting di e candidato). Cu e proceso anterior, algun persona cu a bay door di e screening, a y por a haci cambionan cu a logra cu toch nan a pasa e screening. Esey, no por mas. Dus, laga mi sigui. 

Bo ta puntra e ora, pero ta kico tur a cambia? 

Pa cuminsa, e investigacion hudicial: 

Segun e ley bieu e investigacion hudicial tabata limita e PG na solamente e propio dossier of registro di Ministerio Publico y na condena penal duna caba. Awo e PG lo puntra Alto Comisario di polis, pa e wak tur informacion relevante, for di fuentenan publico y secreto cu KPA tin acceso na dje. Y awor e cos ta bin. Ademas mester indica si e candidato ta (of tabata) sospechoso den un investigacion penal, sea cu e investigacion a wordo cera of ta andando ainda. Esaki por trece hopi sorpresa desagradabel, pasobra kisas un candidato no sa mes cu su nomber ta aparace den investigacionnan andando.

Tambe tin e investigacion relaciona cu seguridad di Estado.

Pa loke ta VDA (Veiligheids Dienst Aruba), ainda ta keda cu mester duna un declaracion cu den cuadro di ‘staatsveiligheid’ no tin obhecion pa e candidato bira minister, numa segun e ley nobo ta haci uso di aun mas fuente di informacion. Asina por menciona cu awor lo analisa tambe e notificacionnan di Financial Intelligence Unit (FIU, antes MOT) pa transaccionnan financiero inusual di e candidato.

- Tambe tin e investigacion fiscal (belasting):

Bo ta corda, cu antes e ‘declaracion di impuesto’ tabata duna hende chens pa haci areglo di pago (of paga di debe atrasa) na ultimo ora pa ainda haya un declaracion cu ta mustra cu tur cos ta ‘na ordo’ pa e candidato por bira minister? Te cu ultimo momento un candidato por a core haci areglo di pago di belasting pa saca un ‘clean sheet’ di su cuenta di belasting. Nos a comprende cu diferente persona tabata warda te ora nan tende cu nan ta candidato oficial pa minister, pa bay regla nan asunto di belasting. Esey a cambia den e ley nobo di screening. Awor, entre otro e ley ta puntra e Inspector di belasting pa analisa e comportacion di e candidato bayendo 5 aña bek, y pa Ontvanger di Belasting (DIMP) bisa con su comportacion tabata den e periodo ey den pagamento di belasting. Pues e cuenta di regla cos ultimo ora, no ta bay ta e solucion mas pa e candidato. Lubida. Lo bin un resumen di su comportacion fiscal y di pago di e ultimo 5 añanan. Por spera cu si tin mal pagado entre e candidatonan, cu nan lo haya nan confronta cu problema. 

KICO MAS LO INVESTIGA?

- Investigacion medico

E candidato mester pasa un examen medico haci door di un ‘bedrijfsarts’, pa loke ta su estado di salud. Ademas un psicologo lo mester duna un declaracion di su ‘geestelijke gesteldheid’ (estado mental), pa sa si e candidato ta apto pa e encargo di minister. Tanto e ‘bedrijfsarts’ como e ‘gezondheidspsycholoog’ ta wordo apunta door di e formadornan.

- Investigacion di SVB

Den caso cu e candidato tabata un doño/dunado di trabou, den cualkier organisacion, tin un investigacion adicional cu mester sosode door di e director di SVB. E lo mester duna un opinion profesional tocante e ‘premiegedrag’ di e candidato over di e ultimo 5 añanan, detayando con e candidato - como doño di trabou - su comportacion tabata pa pagamento di primanan social. E ta conta pa tur candidato cu ta sea doño, director, of cu funcion halto di responsabilidad (beleidsbepaler).

- Investigacion di interesnan financiero (zakelijke belangen)

E formadornan lo mester percura pa haya tur informacion di entrada, y di interesnan financiero di e candidatonan. Esaki ta ensera un declaracion di nan funcionnan, participacionnan como accionista di negoshi, of cualkier otro interes financiero, di nan mes y nan famia (casa, partner, mayornan, y yiunan y partner di e yiunan). Bo por imaginabo con leu e cos aki ta bay awor?

RAAD VAN ADVIES

Loke tambe ta interesante ta e hecho cu en caso cu e formador (nan) mes ta candidato pa minister, e investigacion aki e ora ta tuma lugar ariba peticion di e presidente di Raad van Advies, y e resultado di e investigacion ta bay pa e presidente y pa Gobernador y NO e formador. Den e caso actual, esaki ta implica cu e dos formadornan (sr. Mike Eman y sra. Gerlien Croes) NO ta wak e resultadonan di nan mes ni di otro!

Asina por mira cu e proceso di screening ta uno hopi rigoroso, cu tin su peso y tempo y cu ta pone cu no necesariamente un persona cu a keda postula pa bira minister, ta pasa esaki. Y si resulta cu e no por pasa esaki, e ora mester busca otro persona atrobe y cuminsa full di nobo. Y cu lo crea aun mas tardansa.

Manera mi a bisa caba, na Aruba tabatin algun persona cu pa motibo di screening, no a logra bira minister conforme e reglanan y a haya nan mes ta sea cay afo, of busca un otro funcion. Cu esaki, mi kier mustra cu no ta pasobra un persona a keda apunta como candidato pa bira minister, cu necesariamente e lo bira esaki automaticamente. Sigur no awor, cu e leynan asina rigoroso. Y ta pone cu un persona cu anteriormente tabata minister den un gabinete anterior, no automaticamente por sigui como minister, pasobra e ley a cambia. 

Kico esaki ta bisa nos? Cu si bo a kere cu e formacion ta ‘cla’ pasobra partidonan a ‘haya otro’, y cu ta simplemente mester presenta nomber di candidato pa minister, bo ta ekiboca. E proceso di formacion, por dura por lo menos un of dos luna mas, cu por hiba nos te April, cu ta e limite legal pa e gobierno actual sinta cu dos posicion manera cu e situacion ta aworaki. Y e pensamento cu e formador of presidente di Raad van Advies por pone tur e consehonan ‘un banda’ y ‘overrule’ esaki y toch apunta un persona aunke cu e no ta cumpli cu e condicionan, tampoco no por. Esaki ta conforme e articulo 8 di e mesun ley. Na tur, finalmente, esaki tambe ta hacie cu porta e formacion aki, aunke pa mas cu tur hende kier pa e yega na un fin lihe, ‘lamentablemente’  ta bira sin mas, esun di mas largo cu Aruba a conoce desde su status aparte.

  • Hospital Horacio Oduber tambe a participa na simulacro pa Tsunami awe

     Hospital Horacio Oduber tambe a participa na simulacro pa Tsunami awe

    ORANJESTAD – Personal di Horacio Oduber Hospital (HOH) tambe a participa diahuebs mainta na e simulacro pa yegada di un Tsunami, segun Caribe Wave 2025. Esaki a cuminsa pa 11’or di mainta. Director Jacco Vroegop a sigura Noticiacla cu tur cos a bay rustig y bon planea. E intencion di e simulacro ta pa midi e estado di preparacion di tur instancia concerni, den caso di un alerta real di un Tsunami. Na tur, como 33 mil persona lo mester tabata envolvi riba e isla completo.

  • Roos: E tayer pa siña traha documentario, 'Documentary Bootcamp' ta bolbe!

    Roos: E tayer pa siña traha documentario, 'Documentary Bootcamp' ta bolbe!

    ORANJESTAD - Despues di dos edicion hopi exitoso, e Documentary Bootcamp ta bolbe zomer 2025: Dialuna 14 pa Diasabra 26 di Juli 2025

  • DNM riba Earth Hour: Duna naturalesa un ora di bo tempo

    DNM riba Earth Hour: Duna naturalesa un ora di bo tempo

    ORANJESTAD - Dia 22 di maart proximo, riba diasabra, miyones di hende, empresa y gobierno rond mundo ta participa na Earth Hour. Kico esaki ta nifica? E ta un accion cu ta encera paga e luznan pa un ora, pa asina dedica tempo un rato na conscientisacion di e importancia di nos naturalesa y con consumo di coriente, tin biaha inncesario,  por afecta naturalesa y medio ambiente. 

  • Scol Saludabel Aruba cu training pa Gezonde School Adviseurs y Gezonde School Coordinatoren

    Scol Saludabel Aruba cu training pa Gezonde School Adviseurs y Gezonde School Coordinatoren

    ORANJESTAD - Den siman di 10 te cu 14 di maart 2025 Scol Saludabel Aruba a organisa un training pa ‘Gezonde School Adviseurs’ y ‘Gezonde School Coordinators’. Na e training aki a participa un grupo di profesionalnan di diferente departamentonan di gobierno entre otro, Departamento di Salud Publico su seccion di Jeugdgezondheidszorg y Health Promotion y Departamento di Asuntonan Social. Tambe a participa un grupo di maestro di e diferente scolnan cu ta den e proceso pa bira un Scol Saludabel. Esaki a encera docentenan di Movecion y Salud, coleganan docente, Interne Begeleiders y/of schoolleiders. E training a wordo duna na Directie Volksgezondheid y edificio di Departamento di Enseñansa (sala MFR) 

  • Feliz dia di Himno & Bandera

    Feliz dia di Himno & Bandera

    ORANJESTAD - Na nomber di cas di Noticiacla.com, Wired Media, nos ta desea tur nos lectornan, un Feliz Dia di Himno & Bandera! 

  • CMO: E sistema di alerta trempan di 1.7 miyon euro ta totalmente financia pa Union Europeo

    CMO: E  sistema di alerta trempan di 1.7 miyon euro ta totalmente financia pa Union Europeo

    ORANJESTAD – E Oficina di Maneho di Crisis di Aruba a anuncia e lansamento oficial di un Early Warning System (EWS) moderno cu ta un avance importante den e capacidad di Aruba pa maneha calamidad, sigurando cu alerta y informacion crucial ta yega na e momento oportuno na publico durante situacion di emergencia. 

  • Powered by SETAR