Opinion: Penado NO ta sufri pa largo

Opinion: Penado NO ta sufri pa largo

Posted on 05/10/2023 3:57 pm AST | Updated on 05/10/2023 3:59 pm AST

Skirbi pa drs. Melva Croes-Ya?nez

Cu e dicho “Penado NO ta sufri pa largo” mi kier expresa na prome luga un elogio na dr. Jayburtt Dijkhoff pa comunica su conocemento na comunidad riba derechonan (y obligacion) como pashent, dunando asina e grupo di (futuro) pashentnan y nan famia un ‘bos’ cu su buki y charlanan elocuente den cada bario.

Desde 1994 Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.) a y ainda ta enfoca riba abuso y discriminacion di e adulto mayor (tambe como pashent);esta e fenomeno di ‘Edadismo’, tratando di duna e adulto mayor, su famia y cuidadornan un bos y sosten den e cuido di nan ser keri.

Introduccion:

Na 2011 a sali na cla cu AZV lo cuminsa corta riba cierto servicionan pa nos grandinan riba di 70 an?a. Esaki tabata e punto cu a desemboca den un racha di articulo y entrevistanan (local y internacional) y asina sigi yuda conscientisa comunidad di e efectonan di ‘Edadismo riba bienestar psicologico di e adulto major y pashent, cu a lo largo por conduci na problemanan cognitivo, di salud mental (manera depresio?n, soledad, ansiedad, etc.), hasta na suicidio y morto prematuro. E temanan aki no a cay den bon tera cerca hopi profesional den cuido! Sigur no ora ta trata di abuso di nos grandinan den institutonan of na cas.

Mester subraja cu e grupo di Adulto Mayor, por lo general, ta hustamente e grupo cu mas tin mester y ta haci uso di servicionan di atencion medico, cuido y ‘Prevencion’(?) como asegurado. Ta un realidad tambe cu e grupo di adultonan mayor aki, tambe ta pensionado y ta e grupo cu ta forma un parti creciente den nos comunidad (segun estadi?stica lo triplifica na anja 2050). Esaki tambe ta hustamente e grupo cu grandemente ta contribui na e seguro Nacional di AZV. Lastimamente ta hustamente e grupo aki tambe ta e grupo cu ta wordo discrimina pa motibo di edad (edadismo), tanto den cuido, como tambe den comunidad riba tereno laboral, socio- economico, financiero y psicosocial (tin biaha a proposito y tin biaha inconsciente).

Maske e declaracion Universal di Derechonan Humano ta specifica cu tur adulto mayor tin mes derecho cu tur hende tambe derecho di proteccio?n y seguridad, ainda derecho di e adulto mayor, ta wordo neglisha, ignora, hasta viola. Esaki pa entreotro falta structural di maneho, di informacion adecua, falta di conocemento di derechonan humano, stereotiponan den comunidad y instancianan, etc.

Experiencia ta mustra cu mayora biaha miedo ta causa cu e adulto mayor y pashent, no kier of no ta desea di papia mes tocante su circunstancia penoso cu e ta pasa aden cu un medico / profesional. Tambe e miedo aki por causa cu e adulto mayor aki no por comunica su situacion adecuadamente, debi na limitacion cognitivo of pa motivo di diferencia cultural y problema di idioma. E miedo cerca e adulto mayor, como pashent sa bay asina leu cu e lo enfatisa pa e profesional NO comparti su situacion di abuso, cu autoridad. E hecho aki ta obstaculisa un cambio di mentalidad y tambe pa e abusonan aki por stop. Pa e adulto mayor y pashent mes, como victima, esaki a lo largo por desemboca den condicionan cronico (fi?sico, psicologico /mental). Punto di enfoke di F.A.A. tur tempo ta y lo keda pa nos grandinan y nan cuidadornan/familiarnan (tambe na cas) cuminsa y sigi cuestiona esun cu ta duna servicio (medico) dor haci pregunta ora cos no ta bay bon of ora e dunado di servicio (sea medico, profesional, etc.) neglisha (abusa) e adulto mayor y pashent, no kier duna e pashent su resultado y no ta respeta of falta respet pa (opinion) di e pashent of su cuidador. Sa pasa cu tin medico / profesional ta nenga cooperacion ora e pashent ta desea un segundo opinion riba su diagnosis (aki tin medico cu NO ta gusta esaki y por papia malo cu e pashent).

Otro abuso cu ta casi normal, banda di edadismo, ta e fenomeno den mundo medico di no tene cuenta cu e idioma y cultura di e pashent y/of ta papia tocante e pashent cu esun cu ta compan?a e pashent y no ta dirigi su mes conforme na e adulto mayor y su pashent. Otro fenomeno cu tambe a normalisa pero cu ta cay bou abuso, ta e desaroyo, unda ta skeiro cu normanan Hulandes y impone esakinan riba nos cultura Caribense, e cultura di e adulto mayor, tambe riba otro culturanan den comunidad; tin biaha hasta cu consecuencia fatal/fastioso pa e adulto mayor como pashent.

A bira ora pa comunidad cuminsa informa su mes y conose su derechonan sigur como adulto mayor y pashent. Ainda tin hopi pashent y adulto mayor cu ta di opinion cu tur cos cu e dokter/profesional den cuido haci of bisa riba tereno di su salud ta e “veredicto final” pues no tin algo mas di bisa, tampoco puntra (sigur no den e 10 minuut cu dokter tin pa bo awendia).!!! Mi ta di opinio?n cu e Adulto mayor y pashent mester tuma su salud den su man y trata di laga miedo un banda. Tanten cu Bo estado cognitivo ta duna, Bo tin cu realisa cu ta abo ta don?o di curpa y e dokter/ profesional t’ey pa yuda abo como su pashent y coopera cu Abo y contribui cu e parti di su expertisio / profesionalismo. E dokter/ profesional aki ta den servicio di Abo como Adulto mayor y pashent y no alreves!!! Mester realisa cu e medico tin e trabou ey danki cu Abo ta pagele via di bo seguro (AZV). Y e mester tey pa bo y duna bo e servicio necesario como su pashent.

Por ultimo mediconan/ profesionalnan tambe ta hende y tambe por comete infracionnan y of errornan. Djis pasobra e tin un of mas titulo of cu a studia na un universidad eloquente den exterior, No ta haci un medico omnipotente ni dunele poder di abusa di Bo!

E charlanan di Sr. dr. Jayburtt Dijkhoff ta priminti di lo trata topiconan alcaso y necesario pa comunidad; manera: Derecho di privacidad, derecho di acceso na informacion, derecho y obligacion di pashent, responsabilidad medico, derecho di entrega un keho na instancia y profesionalnan den cuido di adulto mayor (inclusivo AZV), y derecho di representacion legal. Iniciativanan manera esun di dr. Jayburtt Dijkhoff aki ta aumenta conocimento y actitudnan positivo riba derechonan di pashent bou nos poblacion. Esaki na su turno por mehora e forma con hende lo buska ayudo y busca su derechonan. E charlanan aki y e conocimento di su derechonan sigur lo tin tambe un efecto positivo serca e adulto mayor y pashent, cu awe ainda lo tin miedo pa revela su preocupacion tocante entreotro violacio?n di su derechonan como adulto mayor y pashent. En corto lo duna e adulto mayor y pashent un “bos” y asina alivia of pone un fin na su sufrimento!

Di parti di directiva di Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.), Neuropsychological Ambulatory Aruba (N.A.A.) y mi persona ta desea dr. Dijkhoff pabien cu su iniciativa unico pa pais Aruba y pa yuda conscientisa nos comunidad (na Papiamento)! Sperando tambe cu un dia tur nos leynan lo ta disponibel, (banda di Hulandes), tambe den Papiamento pa asina tur ciudadano por conoce, comprende y eherce su derechonan y obligacionan optimalmente.

Ta un orguyo di mira con un Arubiano den persona di dr. Jayburtt Dijkhoff ta marca historia riba e terenonan huridico, atencion medico y cuido na Aruba. Pabien dr. Jayburtt Dijkhoff pa e logro grandi aki!

  • Powered by SETAR